تمـهیـد پـیـشـرفت کشـور

متن زیر یافته‌هایِ مختصرِ تحلیلی است از دوره‌ی دوماهه‌ی آموزشی سربازی. این دوره‌ی آموزشی در یکی از پادگان‌های «ارتش جمهوری اسلامی» برگزار شده است. گرچه لحن یادداشت انتقادی است، اما باید اذعان کرد که در این پادگان اصلاحات زیادی صورت گرفته بود و واقعیت‌های آن با تلخی‌هایی که از دوره‌ی آموزشی شنیده بودیم، فاصله‌ی زیادی داشت. این‌جا ما را «دانش‌جو» خطاب می‌کردند، با احترام صحبت می‌کردند، به کسی توهین نمی‌شد، کم‌تر از تنبیه استفاده می‌شد، کیفیت غذاها خوب بود، فرمان‌دهان گوش شنوا داشتند و مشکلات را می‌شنیدند، به بچه‌ها مرخصی‌های خوبی داده می‌شد و... . به قول مسئولان، آن‌جا یک مرکز فرهنگی بود. با این حال نکات زیر برای نویسنده قابل تأمل بود. 

لطفا توضیحات قبل از مطالعه را در این دو پی نوشت[1]،[2] ملاحظه بفرمایید

1. آنچه که در دوران عقد باید صورت پذیرد؛ ایجاد یک باور دو طرفه نسبت به یکدیگر است. این باور ارتباط نزدیکی با اعتماد متقابل، شناخت دقیق از یکدیگر و شکل‌گیری وابستگی عاطفی دارد. همه این اتفاقات باید در دوران عقد رخ دهد که مهمترینش شناخت بیشتر از یکدیگر و شکل‌گیری ذهنیت‌ها نسبت به هم است.
2. دوری و دوستی و مسئولیت کم طرفین مهمترین ویژگی‌های دوران عقد است که می‌تواند به این شناخت و رابطه کمک کند. قاعده مدیریت می‌گوید وقتی از هم شناخت نداریم و قواعد دقیقی هم برای تعامل نیست، نمی‌توان وارد یک تعامل و همکاری جدی شد. از نظر مدیریتی تعامل مستمر و نزدیک (مثل زندگی زیر یک سقف، همکاری در کار و...) زمانی موفق است که طرفین مبتنی بر یک شناخت خوب با یکدیگر تعامل کنند. اگر شما با کسی که تازه آشنا شده‌اید بخواهید همسفر شوید، درباره خیلی از موضوعات احتمالا با چالش مواجه می‌شوید. چه غذایی بخورید، کجا توقف کنید، از چه مسیری بروید و... . زندگی در زیر یک سقف نیازمند پاسخگویی به انتظارات متقابل، تعامل مستمر، واکنش به اتفاقات مختلف و تصمیم‌گیری‌های متعدد است. شناخت حداقلی لازمه موفقیت چنین تعاملی است که باید در دوران عقد حاصل شود.

یکى از آقایان راجع به مسئله‌ى تولید فکر مطلب بسیار مهمى گفتند؛ کاملاً درست است. پایه‌ى علم هم بر فلسفه است؛ فلسفه نباشد، علم وجود ندارد. اگر استنتاج فلسفى نباشد، اصلاً علم میشود بى‌معنا. تولید فکر خیلى مهم است. البته تولید فکر از تولید علم دشوارتر است. متفکرین و نخبگان فکرى در معرض آسیبهائى هستند که نخبگان علمى کمتر در معرض آن آسیبها قرار میگیرند. بنابراین کار، کار دشوارى است؛ اما بسیار مهم است. نکته‌اى که مطرح کردند، نکته‌ى درستى بود؛ بنده بهره بردم و این را قبول دارم.

دیدار با اساتید دانشگاه‌ها، 14/6/89

تفکر زاینده اندیشه است.  اندیشیدن عمل فکری است و آزاد اندیشی نیازمند تفکر. در فرهنگ لغات نیز تفکر را به اندیشه‌کردن معنا کرده‌اند.  تفکر از جنس یادگیری نیست. بلکه از جنس زاییدن و نوآوری است. در تفکر مبتنی بر یافته‌های بیرونی یافته‌های جدیدی تولید می‌شوند. ساده‌تر اینکه تفکر توام با خلاقیت و نوآوری  است و در خلاقیت و نوآوری اعتماد به نفس و امید و در امید اندیشه ای نو شکل می‌گیرد و... این چرخه مثبت یک کشور و یک ملت را از عقب‌ماندگی و دنباله‌روی به پیشرفتگی و پیشتازی هدایت می‌کند.

امروز کشور ما با غفلت از مفهوم حقیقی اندیشیدن و به روایتی تفکر مواجه است. گزاره‌های متعدد نادرستی جای حقیقت اندیشیدن را گرفته‌اند و شواهد متعددی هم وجود دارد که این ادعا را اثبات می‌کند:

یکی از مهمترین انتقادات به بدنه تصمیم‌گیری نظام، حاکمیت روابط در انتخاب همکاران و مدیران است. این یادداشت قطعا درصدد توجیه این پدیده نیست لیکن بنا دارد تا با استفاده از تجربیات و تأملاتی، برخی از ریشه‌های این موضوع مطرح نماید و عللی برای این موضوع کشف و تبیین نماید که اگر بنا شد برای رفع این مشکل اقداماتی اساسی شود، به جای مبارزه با معلول با علت‌ها مبارزه نماییم.

نویسنده معتقد است که این پدیده یک فرهنگ عمومی در کشور ما است. یعنی تا جزئی‌ترین افراد جامعه نیز از این آسیب برخوردارند. هر گاه بخواهند برای خود همکاری انتخاب نمایند ابتدا سراغ از آشنایان و دوستان می‌گیرند. گر چه این پدیده برای انتصابات حکومتی اصلا شایسته نیست، اما نباید انتظار داشت، بدنه حکومت متفاوت از فرهنگ عمومی جامعه رفتار نماید. چرا که بدنه حکومت عملاً خود جزئی از جامعه است.

«این شعارها نه فقط یک امر نمایشى است، و نه هم اینجورى است که ما خیال کنیم در این سال، این شعار همه‌ى مشکلات کشور را حل خواهد کرد؛ نه، این تشریفاتى نیست، نمایشى نیست؛ این خط روشنى را به ما نشان میدهد... این همتِ بیشتر مخصوص امسال نیست. همت برتر مخصوص سال 89 نیست. ما باید این را به عنوان یک انگشت نمایشگر راه در مقابل چشم خودمان قرار بدهیم؛ همتمان را نباید کم کنیم. کارهاى بزرگى داریم، اهداف بلندى در مقابل ماست؛ باید همت را بلند داشت تا بتوانیم به آن هدفها برسیم. کار هم باید بیشتر بشود. کار باید متراکمتر بشود تا بتوانیم به آن اهداف برسیم.» 

1.طرح مسئله:
•طی مسیر پیشرفت در کشور مستلزم انجام اقدامات متعددی در سطوح مختلف از سیاست‌گذاری تا برنامه‌ریزی و اجرا است.  
•بدیهی است اثر اقدامات در پیشرفت متفاوت خواهد بود؛ زیرا برخی اقدامات زیربنایی‌تر و اساسی‌تر و در نتیجه اثربخش‌تر (اقدامات تحول‌آفرین) و برخی دیگر کم‌اثرتر هستند. 
•اقدامات با ویژگی‌های زیر را می‌توان اقدامات تحول آفرین نامید: 
     - این موضوعات بیشتر از جنس اهداف منتهی به اقدام هستند؛ در یک مقطع برای همیشه انجام می‌شوند و می‌توان تحقق و یا عدم تحقق آنها را سنجید و شاخص‌های تحقق آن نیز موجود و ملموس است.
     -این موضوعات نقشی کلیدی در پیمودن فرایند توسعه در کشور ایفا می‌کنند که می‌توان اثر آنها را در تعداد زیادی از حوزه‌ها در فرآیندهای اساسی کشور  مشاهده کرد.
    - به علت نقش اساسی مباحث مورد نظر در فرایند توسعه، می‌توان آنها را در زمرة سیاست‌های کلی نظام دانست (که اکثر آنها هم به نوعی در سیاست‌های کلی نظام منعکس شده‌اند) .
   - نه تنها نقطة چالش کشور در شرایط فعلی، پذیرش یا عدم پذیرش این موضوعات نیست. بلکه نسبت به ضرورت تحقق آنها توافق نیز وجود دارد؛ چالش اصلی در پایبندی به اجرا، در اولویت قرار دادن آن و چگونگی اجرای آنهاست .
   - اگر نگاهی به سیاست‌های کلی برنامه پنجم بیندازیم موارد زیر را می‌توان در زمره اقدامات تحول‌آفرین بر شمرد: 
   1.طرح مهندسی فرهنگی (بند 1) 
   2.تحول در نظام آموزش و پرورش و آموزش عالی (بندهای 7 و 8)
   3.نقشة جامع علمی کشور (بند11)
   4.قطع درآمد نفت از بودجة جاری کشور (بند 3-22)
   5.اصلاح ساختار نظام بانکى (بند 23)
   6.سیاست‏هاى کلى اصل 44 قانون اساسى (بند25)
   7.تبدیل نظام بودجه‌ریزى کشور به بودجه‌ریزى عملیاتى (بند32)
   8.اصلاح نظام برنامه‌ریزی کشور (بند 33)
   9.هدفمند کردن یارانه‌ها (بند3-34)
   10.اصلاح ساختار بخش کشاورزی (بند1-35)

•برای رسیدن به اهداف بلند کشور باید در تشخیص، تصمیم، اقدام و نظارت بر «اقدامات تحول آفرین» قدرتمند عمل کنیم.
•آسیب‌شناسی عملکرد دستگاه‌های مختلف، نشانگر غفلت در این زمینه است؛ به دیگر سخن مجموعه‌ای از مسائل در کشور وجود دارد که حل آنها اثر قابل توجهی در پیشرفت کشور در مسیر چشم‌انداز بیست‌ساله دارد و به‌‌رغم هماهنگی و تأکید مسئولان، خروجی‌های قابل قبولی ارائه نشده‌است؛ که موارد بالا در زمره این موارد است.

یکی از مهمترین مسائل روز، آسیب‌شناسی علوم انسانی در کشور است. و هر کس از زاویه دید خود به مسئله می‌نگرد. این نوشته در تلاش است تا حرف تکراری «کاربردی نبودن علوم انسانی» در کشور را روایتی دیگر کند. البته نگارش نویسنده مبتنی بر شناختش از دو رشته مهم اقتصاد و مدیریت در کشور است.

یکی از آسیب‌های مطرح برای این دو رشته قادر نبودن به حل مشکلات کشور است. در فضای دانشگاهی یا خیلی انتزاعی فکر می‌شود و یا اینکه به گونه ی غرب‌زده ای تلاش می‌شود تا راه‌حل‌های تجربه شده غربی را بدون چون و چرا به کشور وارد کند و مدعی است که اگر از تجربه دنیا استفاده کنیم ( و یا به زبان رساتر مسیر غرب را برویم) مسائل کشور حل می‌شود.

شاید یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های نسل جوان آرمان‌خواه و دغدغه‌دار نسبت به آینده انقلاب؛ پیدا کردن نقش و جایگاه خود در آینده انقلاب و پیشرفت آن است. این جایگاه هم باید بتواند با امرار معاش و زندگی آینده او سازگار بوده و هم باید احساس تأثیرگذاری (همان مجاهده در راه عقائد) در مسیر پیشرفت انقلاب در آن محسوس باشد. به‌ویژه برای نسلی که انتظار دارند نقش خود را توأمان با علم ایفا کنند؛ پیدا کردن این عرصه از اهمیت بیشتری برخوردار است. این سؤال در حال حاضر با عنوان "‌چه باید کرد؟‌" در جوامع دانش‌جویی مطرح است. موج تغییر رشته دانش‌جویان فنی به علوم انسانی و حتی گرایش به حوزه بخشی از پاسخ‌های نسل جوان به این سئوال است.
با آشنایی مختصر با شبکه ایتان به نظر می‌رسد این شبکه این قابلیت را داراست که مدلی جدید برای جوانان حزب‌اللهی و آرمان‌خواه تعریف نماید که در آن هم رزق حلال باشد و هم مجاهده علمی در مسیر پیشرفت ایران. 

از کارکردهای مهم جنبش دانش جویی ایفای نقش واسط بین مردم و مسئولان است. بدین معنا که جنبش دانش جویی از یک سو مطالبه کننده ی حقوق مردم از مسئولان است و از سوی دیگر به عنوان پیشانی جامعه نقش گفت مان سازی در جامعه و هدایت افکار عمومی را نیز ایفا می نماید.

بر فرض پذیرش دوم خرداد 76 و سوم تیر 84 به عنوان نقاط عطف ایفای نقش جنبش دانش جویی در سرنوشت کشور؛ مسأله ی فعلی این است که چرا جنبش دانش جویی اینک آن گونه که شایسته ی شأن او و انتظار جامعه است در سرنوشت کشور اثرگذار نیست؟ و قابلیت اثرگذاری مجموعه ی تشکل های دانش جویی در سال های اخیر با گذشت زمان رو به کاهش است؟

البته از آن جا که فعالیت تشکل های دانش جویی در بطن جامعه و دانشگاه انجام می پذیرد؛ باید پذیرفت که هرگونه ضعف و قوتی در آن نیز متأثر از تحولات اجتماعی است. لیکن علی رغم این مسأله، پارامترهای زیر اعم از این که منشأ اجتماعی و یا دانشگاهی و تشکیلاتی داشته باشند، از مهم ترین عوامل در کاهش اثرگذاری جنبش دانش جویی اند:

1 کاهش عمق فکری فعالان دانش جویی و به تبع آن فعالیت ها

متأثر از تغییرات اجتماعی کشور به ویژه افزایش بی تفاوتی در نسل جدید نسبت به نسل های گذشته، نگرش منفی نسبت به فعالیت سیاسی، تغییر نگرش نسل جدید به اینده، دغدغه های متفاوت نسل جدید، تشدید پدیده ی کنکور و...، ورودی های جدید دانشگاهها از منش فکری متفاوت و سطح مطالعاتی پایین تری نسبت به گذشته گان برخوردارند. به تبع این مسأله، نسل های جدید فعالین دانش جویی که برآمده از هم این جمعیت اند نیز با این ضعف مواجه اند.

از سوی دیگر موضوع اول تشکل ها در دانشگاهها فعالیت و ارایه ی خروجی است و نه انسان (دانش جو). تأکید بر خروجی محوری و القای انتظارات فراوان از تشکل ها نوعی عمل زدگی را در تشکل ها به هم راه آورده است. بر این اساس متأسفانه در بسیاری از تشکل ها برنامه ی مدون و تعریف شده ای برای رشد معرفتی و بصیرتی دانش جویی و سازگاری با فعالیت های دوران دانش جویی وجود ندارد. البته اتحادیه های دانش جویی دوره های آموزشی متعددی را برگزار می کنند که این نوشتار محل آسیب شناسی آن ها نیست. اما به صورت اجمال باید گفت رشد معرفتی و بصیرتی فرایندی مستمر و در دل فعالیت است و نه مقطعی و در این فرایند، هم نیازسازی معنا دارد و هم نیازیابی و... که در فرایندهای آموزشی رایج کم تر مورد توجه قرار می گیرد.

2 کاهش ارتباط تشکل ها با بدنه ی دانش جویی و در نتیجه کاهش جذب

پدیده دیگر در تشکل های دانش جویی کاهش ارتباط میان اعضای تشکل ها با بدنه ی دانش جویی و در نتیجه کاهش کمّی اعضای تشکل ها است. جدای از بی رغبتی دانش جویان که در بخش قبل مختصراً بررسی شد، احساس بی نیازی نسبت به بدنه ی دانش جویی در تشکل ها، بیگانه گی با فضای ذهنی عمومی دانش جویان و ناتوانی در برقراری ارتباط با عموم دانش جویان، ناتوانی در استفاده از پتانسیل بالای دانش جویی، نداشتن پیام جدی برای دانش جویان و ... برخی از علل این مسأله است.

3. فاصله گرفتن از مردم

متناسب با رسالت های تشکل های دانش جویی؛ ارتباط با بدنه ی مردم به عنوان یکی از مهم ترین ملزومات فعالیت های آن ها شناخته می شود. یکی از مهم ترین علل پیروزی گفت مان عدالت در سال های گذشته نیز پیوند آن با مطالبات به حق مردم بوده است. امروز در اثر خلأ مجرای ارتباطی و یا عدم استفاده ی بهینه از مجاری موجود، متأسفانه مطالبات مجموعه های دانشجویی کشور فاصله ی زیادی با دغدغه ها و مشکلات مردم دارد و از این رو پشتوانه ی مردمی جریانات دانش جویی کم، و امکان اثرگذاری آن ها نیز ناچیز است. به عنوان مثال هیچ یک از تشکل های دانش جویی به ویژه در طیف موسوم به اصول گرا مطالبه و یا برنامه ی مستمری درباره ی مشکل مسکن، تورم و... انجام نداده اند که این در نوع خود آسیب بزرگی است.

4 ارتباط گسترده و آسیب زای تشکل ها با مسئولان و جریانات سیاسی

عدم توجه به چارچوب های کار دانش جویی در کمیت و کیفیت این ارتباطات آسیب های زیر را به هم راه دارد:

• آشناشدن فعالان دانش جویی به ملاحظات مسئولان که به تدریج مجموعه های دانش جویی را به سمت محافظه کاری سوق می دهد. البته در این میان آشنایی با مقدورات مسئولان برای انصاف در قضاوت ها و مطالبه ها امری پذیرفتنی است. اما خط مرز این آشنایی حفظ آرمان گرایی دانش جویی و روحیه ی نقادی و مطالبه است.

• با تشدید این رابطه و امکان اثرگذاری بر تصمیمات مسئولان از طریق رابطه ی اعضای اصلی تشکل با آن ها، جریانات سیاسی و سایر اجزای تأثیرگذار، تمایل به اثرگذاری از طریق جذب و هم راه کردن افکار عمومی دانش جویی (و مردمی) کم می شود. به عبارت دیگر مخاطب تشکل های دانش جویی، به جای مردم، مسئولین می شوند و به تدریج تشکل ها از منتقدین مسئولان به مشاورین آن ها تبدیل خواهند شد. این آسیب برای تشکل های هم فکر با بدنه ی حاکمیت و به ویژه دولت به مراتب تشدید می شود.

• ارتباط با جریانات سیاسی بدون یک عمق فکری منجر به هضم در خط کشی های سیاسی می شود و خط کشی های سیاسی جای گزین مبانی اعتقادی و فکری می شوند. در نتیجه با نیروهایی مواجه خواهیم بود که به واسطه ی جریان شناسی سیاسی و اطلاعات به روز سیاسی به جایگاه هایی می رسند که متناسب با سطح فکری و توانایی های آن ها نیست.

امروز مجموعه آسیب های فوق در تشکل های دانش جویی مشاهده می شود و ضرورت دارد تا با توجه ویژه ی تشکل های دانش جویی و بازخوانی اصول فعالیت های دانش جویی در حوزه های مذکور برای رفع این آسیب ها گام برداشته شود.

دریافت فایل PDF
عنوان: چرا جنبش دانشجویی افول کرده است
حجم: 129 کیلوبایت
 

یادداشت سایت مطالبه در موضوع لوازم آرمانخواهی  نکات ارزنده و قابل توجهی را در بر داشت. در ادامه ازمنظری دیگر برخی عللی که منجر به جدا شدن فارغ التحصیلان از این ورطه می شود را مختصر طرح می نماییم. ابتدا از فعالین مختلف دانشجویی عذر خواهی می کنیم انشا الله که من و شما از دسته های زیر نباشید.