تمـهیـد پـیـشـرفت کشـور

اشاره: طرح سنجش و پذیرش دانشجو چند وقتی است که در مجلس مطرح است و منتظر اعلام نظر نمایندگان است. کلیات این طرح بر جایگزینی سابقه تحصیلی به جای کنکور تعریف شده است. در این میان برخی از کارشناسان معتقدند که این طرح مشکلات کنکور را حل نخواهد کرد. در این رابطه مصاحبه ای را با آقای مرتضی فیروزآبادی مدیر شبکه تحلیلگران تکنولوژی ایران پیرامون مشکلات نظام پذیرش دانشجو در کشور که در مسئله کنکور بروز کرده است، انجام داده‌ایم.

در مورد آسیب کنکور یک مقدمه لازم است بیان شود، این است که خیلی از مواردی که به عنوان آسیب کنکور بیان میشود واقعا آسیب کنکور نیست بلکه آسیب گرایش زیاد به مدرک و تحصیل در دانشگاه است. لذا اینکه ما بخواهیم اشکالاتی که ناشی از مدرک‌گرایی و یا ضعف‌های آموزش و پرورش هست را با اصلاح کنکور حل کنیم غلط است. برای مثال بخواهیم مقوله تربیت که بر عهده آموزش و پرورش است و به دلیل وجود پدیده‌ی مدرک‌گرایی در کشور به حاشیه رفته است را با اضافه کردن به کنکور از حاشیه به متن بیاوریم کار غلطی است.

درست است که کنکور بواسطه مدرک گرایی ضریب بالایی در ذهن خانواده و دانش آموز دارد اما نباید نقش آن در نظام آموزشی به این اندازه افزایش پیدا کند و به نوعی به محور این نظام تبدیل شود. کنکور مساله‌ای برای پذیرش در دانشگاه است. آنچه از مسائل کنکور اساسی است و اگر حل بشود قدم مهم و کلیدی محسوب می شود همان حرف ساده‌ای است که مدام بیان میشود و همه شنیده اند: تعیین سرنوشت آدمها در یک روز واسترس ناشی از تعیین سرنوشت در یک روز. اولین و اصلی­‌ترین مساله‌ای است که باید در کنکور حل بشود این دو مشکل است. بعد از اینکه این مسائل حل شد، مسائلی چون عدالت در پذیرش ، دقت در پذیرش و اینکه چه مقدار پذیرش افراد براساس استعداد است را میتوان به آسانی و در طول زمان حل کرد.

برای حل این مشکلات کنکور نوعی اصلاح زیرساختی لازم است و ما بدین منظور قبلا طرحی را ارائه کرده بودیم. اگر این اصلاح زیر ساختی در کشور پیاده شود طرحهایی شبیه طرحی که مجلس در دستور کار دارد را میتوان در ذیل آن انجام داد. اما اگر این اصلاح انجام نشود هرگونه پیاده سازی طرح و ایده با دشواری همراه خواهد بود.

چهار اصل طرح پیشنهادی 

اصل اول: جدا کردن مقوله سنجش از مقوله پذیرش

در حال حاضر این دو به هم گره خورده است .به این معنا که شما صرفاً در یک سنجش شرکت می کنید و در همان سنجش هم پذیرش  می شوید، یعنی سنجش معلوم به تنهایی بخش مهمی از مسیر پذیرش شما را تعیین می‌کند.

اصل دوم: قابلیت جبران‌پذیری

کنکور باید قابلیت جبران‌پذیری را برای دانش‌آموز در نظر بگیرد. یعنی اگر کسی به هر دلیل (که عموما دلایل محیطی است)در کنکوری که طراحی می‌شود نتواند نتیجه مطلوب را کسب کند باید بتواند فرصتی برای جبران داشته باشد.اصل اینکه امکان جبران فراهم باشد باعث می شود افراد به اندازه توانایی‌هایشان سنجش ‌شوند یعنی نتیجه تکرار سنجش ها احراز توانایی های واقعی افراد است و اثر عوامل محیطی تقریبا کاهش پیدا میکند. برای مثال اگر شما از یک نفر۵۰ مرتبه امتحان ریاضی بگیرید می‌توانید احتمال بدهید که یا متوسط یا حداکثر یا یک مقداری از آن‌ها نشان‌دهنده توانایی ریاضیات آن فرد است ولی اگر یک بار امتحان بگیرید ممکن به دلایل متعدد نتیجه سنجش با توانایی ها فاصله داشته باشد. باید دقت داشت که اعمال کردن اصل جبران پذیری سبب نمی‌شود که همه افراد بتوانند نمره حداکثر را بیاورند.اگر شخصی ۵۰ بار هم امتحان بدهد به اندازه توانایی‌هایش نمره کسب خواهد کرد و نه بیشتر از آن، مگر آنکه توانمندیهایش را افزایش دهد که این اتفاق مطلوب نظام آموزش و پرورش است.

اصل سوم: پذیرش بر اساس علاقه‌مندی

ما باید پذیرش رشته در دانشگاه‌ها را تابع علاقه‌مندی بکنیم و از وضعیت فعلی که تابع نتیجه سنجش است خارج کنیم. در حال حاضر اگر کسی رتبه ۱ رشته ریاضی را بیاورد به احتمال زیاد رشته برق را انتخاب می کند حتی اگر علاقه نداشته باشد. افراد معمولا چنین کاری میکنند البته در مواردی استثنائاتی هم وجود دارد.در کشور ما رشته‌ها در ذهن افراد ترتیب‌بندی دارد به رشته خوب ، بد و متوسط. و نتیجه سنجش مشخص می‌کند که افراد رشته خوب یا بد یا متوسط را انتخاب کنند و نه علاقمندی و استعداد افراد. به تبع چنین شرایطی هزینه‌هایی مثل تغییر رشته در مقطع فوق لیسانس به کشور تحمیل خواهد شد. اما اگر مساله انتخاب رشته تابع علائق باشد قضیه جور دیگری میشود.

اصل چهارم ملاک‌های متنوع در پذیرش افراد

ملاک های دخیل در پذیرش افراد متنوع باشد و به سنجش محدود نشود. زیر ساخت پذیرش در کشور باید این امکان را داشته باشد که بتوانیم ملاکهای پذیرش را متنوع کنیم.

به نظر می رسداگر در کشور در این زمینه قرار است قانونی نوشته شود باید این چهار اصل در آن رعایت شود.

حال بر اساس این چهار اصل پیشنهاداین است که

 اولا حساب سنجش از پذیرش جدا شود.به این صورت که ابتدا یک آزمون در طول سال به طور مرتب برگزار شود و کارکرد آن بررسی سطح علمی افراد باشد.انتهای آزمون کارنامه‌ای داده می‌شود که مثل شرایط فعلی رتبه محور نیست بلکه نمره‌محور است تا سطح آدمها را مشخص کند که در هر درس در چه سطحی هستند و البته می‌شود یک نمره کل هم تعریف کرد تا سطح کل فرد را نشان دهد. مثل آزمون‌های TOFEL یا IELS که رتبه محور بلکه نمره محور است. این نمره بر طبق اصلی که تحت عنوان تنوع ملاک ها گفتیم یکی از ملاک ها خواهد بود.

اگرامکان سنجش مستقل از پذیرش را در کشور فراهم کنیم که تکرارپذیر باشد حجم زیادی از استرس از افراد گرفته میشود. هیچ حب و بغضی نسبت به افراد وجود ندارد که اجازه ۵ یا ۶ بار امتحان داده نشود. سالی ۵ الی ۶ بار از افراد امتحان گرفته می شود و بالاترین یا هر کدام از آنها را که فرد متمایل بود به عنوان نمره سنجشش قبول می شود.

پس به طور خلاصه کشور یک آزمونی خواهد داشت که چند بار تکرار میشود و نتایج آن اعتبار چند ساله دارد. برای مثال میتوان اعتبارش را دو سال در نظر گرفت و به افراد در این آزمون (یا به هر درس) یک نمره اختصاص داد از این طریق استرس آزمونی که به عنوان آزمون سراسری گفته می‌شود را حذف کرد.

سپس در سال یک یا دو بار مراحل پذیرش در کشور طی می‌شود.

به این صورت است که افراد تقاضا می دهند به سازمان مربوطه اعلام میکنند که در چه رشته­هایی در دانشگاه ( تعدادی رشته مشخص) می خواهند ادامه تحصیل بدهند. یعنی اعلام تقاضا برای پذیرش بر اساس انتخاب رشته است . ابتدا به ساکن دانش آموز رشته یا چند رشته مورد علائقش را انتخاب و اعلام میکند که میخواهد در آنها پذیرش شود ، حال در موقع پذیرش آن اصلی که تحت عنوان متنوع شدن عوامل پذیرش بیان کردیم به کار می آید و سازمان پذیرش کشور ( شاید با سازمان سنجش کشور فرق بکند) از فرد یک رزومه درخواست می‌کند که فرد میتواند بالاترین نمره سنجش خود بالاترین نمره، معدل و سوابق تحصیلی و اگر در فعالیت های علمی مثل المپیاد ها و جشنواره ها رتبه ای داشته را اعلام کند.

در این مرحله دانشگاهها می توانند اختیار داشته باشند که بر اساس عوامل موثر فرمولی برای رشته های مختلف اعلام نمایند. امکان دارد دانشگاهی بگوید من برای این رشته دانش آموزی با نمره سنجش پایین تر از یک حد معلوم را قبول نمیکنم. ممکن است دانشگاهی بگوید دانش آموزی قبول میکنم که از لحاظ سابقه تحصیلی شرایط مشخصی داشته باشد . به هر حال شرایط هر رشته را اعلام می‌کنند. لذا تقاضا داده میشود، این سوابق ارائه میشود. سازمان مربوطه در انتها رتبه هر فرد در رشته هایی که درخواست داده بوده را عرضه خواهد کرد. یعنی رتبه بندی که سازمان مربوطه اعلام میکند دیگر رتبه بندی متمرکزی نیست که مثلا ۵۰۰ هزار نفر را نسبت به هم مقایسه کند. یک رتبه بندی رشته – محل محور است و براساس تقاضایی است که توسط دانش آموز داده است . یکی از فواید مهم این الگو در صورت پیاده سازی ، این است که است دست نظام سیاست گذاری و برنامه ریزی کشور برای بازی کردن با عوامل مختلف موثر در پذیرش را باز میگذارد. آن وقت میشود در بعضی جاها به سنجش ضریب داد بعضی جاها میشود به سابقه تحصیلی ضریب بیشتر داد. در گذر زمان اختیار و امکان زیرساختی وجود دارد که نقش هر کدام را تغییر دهید. این امکان برای کشور فراهم میشود که ابزارهای بیشتری را دخیل کند برای مثال ممکن است ما بتوانیم یک ملاک خلاقیت خوب پیدا کنیم و در کنکور دخیل دهیم . ممکن است بعدا بتوانیم یک ملاک خوب هوش پیدا کنیم دخیل دهیم . این امکان فراهم میشود.

اصلاح ساختار نظام پذیرش دانشجو

یک نکته دیگر این است که ماموریت سازمان سنجش فعلی عوض میشود. الان سازمان سنجش توجه و تمرکزش روی مدیریت حاشیه های کنکور است مانند: امنیت و اطلاع رسانی ، استرس ، در یک حجم انبوه آزمون برگزار کردن و… با این کار از اینکه توجه و تمرکزش این باشد که حاشیه های کنکور را مدیریت کند میرود به این سمت که روی طراحی خوب سوال کار کند. دائما باید سؤال طراحی کند چرا که مجبور است هر ساله چندین آزمون برگزار کند. لذا این توانمندی در کشورر ایجاد میشود که ما سوالاتی را طراحی بکنیم که حداکثر دقت را داشته باشد ، تا حد ممکن بتواند توانمندی افراد را بسنجد و مسائلی مثل تکنیک های تست‌زنی اثرش کم بشود و امثال اینها . این به نظر ما اصل اصلاح است یعنی اگر ما بخواهیم قانونی پیشنهاد بدهیم قانون را به این صورت پیشنهاد میدهیم و سعی میکنیم بر اساس این الگو قانون را تنظیم کنیم و سپس ذیل آن بحث هایی که در قانون فعلی بیان شده است دیده خواهد شد.

با این پیشنهاد مساله حل نخواهد شد .این پیشنهاد قبلا مشابه اش مصوب شده ، ما قانون حذف کنکور داشتیم عمل نشده چون زیرساخت های کشور برای چنین شرایطی فراهم نیست. مسیر کنکور از راه دیگری میگذرد از همین ۴ اصلی که گفتیم . تصویب این قانون علی السویه است .